Omaž mrtvačkom, posvećenom, grubom i neposrednom pozorištu

21. novembra 2022.21. novembra 2022. Gledište 0 Komentara 3FEST, emilija kvočka, Novi Sad, Pozorište

Mislite na druge, podelite ovaj tekst

O blizini stvarnosti i udaljenosti mita Piter Bruk je govorio na sledeći način: “Ako nema udaljenosti nema zadivljenosti, a ako nema blizine nema ni dirnutosti”.

Međunarodni festival savremenog teatra (3FEST) po prvi put je otvoren i zaživeo u Novom Sadu novembra ove godine. Pozorišni festivalski susret sa simbolikom broja tri u nazivu, baziran na trouglu, na tri teatarska izvođenja i zasnovan na bliskom povezivanju izvođača i publike, doneo je sistem teorije pozorišnog revolucionara i evolucionara Pitera Bruka u čiju čast je ovogodišnji i prvi 3FEST izveden.

“Prazan prostor” Pitera Bruka, kao teatrološki predložak nastao na osnovu bogate prakse, osnovne ideje čitavog pozorišnog metoda i osvrt na Brukove tehnike takođe su poslužili kao inspiracija ovog festivala. 3FEST pozorišni festivalski novitet svojom kvalitetnom selekcijom odabrao je tri spektakularne predstave sa prostora regiona, Istarskog narodnog kazališta iz Pule, Mini teatra iz Ljubljane i Narodnog pozorišta iz Beograda. Baveći se kosmogonijiskim, filogenetskim, etnološkim i humanističkim temama selektovane predstave festivala: “Sliparija”, “Turingov stroj” i “Lovci na snove”, uspešno su implicirale staru, iskonsku tradiciju, kuluturu i običaje na savremno i moderno pozorište prikazujući mitološko, kultno i drevno u novom svetlu današnjice. Vraćajući se po Brukovom principu prapočecima, odigrane predstave 3FEST-a očitovale su shvatanje porekla u svrhu razumevanja sutrašnjice, evocirale najdublja sećanja čovečanstva nasuprot pogubnom zaboravu.

SLIPARIJA

Pred novosadskom publikom se prve festivalske večeri predstavilo Istarsko narodno kazlište sa predstavom “Sliparija” po tekstu Milana Rakovca i u režiji Matije Debeljuha. Eksperimentalni, savremeni dramski tetar se snažno sudario sa mitom i legendom. Monodramatični koncept netradicionalnog pozoršita doneo je kroz igru Rosanne Bubola predanje o Bilfu koje datira iz samih korena ljudske psihe sa narečenih prostora, istoriografske fantastike, ilustracije i njenog objašnjenja. Uz igru glumice pratimo u dubini scene projekcije u virtuelnoj relnosti – koregorafije, saobraćajni metež kroz koji se probija jedan motociklist i stupa u kontakt sa istorijom i prirodom, preko video prikaza sa šumskim i planinskim pejzažima, sa zemljom i kamenom, večnom srži svesti i postojanja od početka vremena. Posmatramo traganje za idetitetom na osnovu starih verovanja i novih zaključaka.

Priča je ispričana od strane Milana Rakovca u romanu na način koji već postepeno izumire i gubi bitke od strane novog doba. Egzistencijalna kriza stvarnosti i privida gura publiku u jame i ponore apstraktnog doživljaja scene obasjane prigušenom svetlošću. Mesto radnje je u okolini Jamurine, u istarskoj županiji, nalazi se jezero, jama severno od sela Rakovci (danas zatrpana svakojakim otpadom). Lagenda glasi da u jami negde žive zlatni golubovi. Rapsodija istarskih stena na scenu postavlja još jedan mit – biće strano, strašno i opasno. Prema predanju, Bilfo, negde poznat kao Mrak ili Orko, duh je od Boga proklet koji se javlja u animalnom obličju čoveku koji hoda noću, “uglavnom umornom putniku, provlači mu se među noge i s njim na leđima počinje leteti po mraku. Na Bilfovim leđima čovek se opusti, zaspi ili mu se pak pomuti pamet da ne zna za sebe”. Uobičajeno mesto početka pohoda-putovanja su raskršća i drumovi. “Zato ne čudi što su obično na raskrižju postavljeni kipovi svetaca i slično” (Perić, Pletenac 2008:17). Saznajemo još i da: “U takvim noćima štrigunskih pohoda stradavali bi usjevi, pala bi tuča ili se dogodila kakva druga elementarna nepogoda. Takve noćne družbe imale su i svoje vođe zvane Bilfo”.

Predstava počinje na velikom platnu na kome gledamo kako se motoristi dogodila nesreća. Na scenu izlazi kao da s neba padne, pravi glumac – glumica Rosanna Bubola koja nam priča, otkriva emociju i stanje duha i prikazuje drevnu istinu legendarnog Bilfa. Prema Rakovčevom romanu rađa se lik “istraživača” koji svoj pristup legendi osvešćuje još od ranog detinjstva slušajući predanja o jami kao priču pred spavanje, koji se kao mladić sa njom sutretne a kasnije i upadne u jednu. Sve to glumica Rosanna Bubola svojom pozorišnom ekspresijom predstavlja, neživo oživljava. Repeticija replika, shizofrenost emocija, dokumentarni prikazi prirodnih pojava, objašnjenje bića kao pripadnika stranica zabranjenih mračnih enciklopedija, čudovišta istarskih šuma i tamnih noći iz demonološkog usmenog predanja, sve to izlazi pred nas, na videlo, iz zatrpanih jaruga, novih deponija. Rasplet publici otvara oči, postavlja ogledalo, ono što je mit – istina je. Bilfo postoji, a Bilfo je čovek. Sliparija ili sljeparija je imenica ženskog roda koja znači prevara, privid, praznoverje, obmana, opsena. Ovaj termin često se povezuje sa korenom slijep – u značenju i tumačenju onog koji ne vidi. Šta mi to ovde ne vidimo?

Predstava tradicionalne paradigme i nadnaravnog sadržaja suočava se sa racionalnim umetničkim književnim predloškom romana Milana Rakovca koji je inspirisan legendom i iluzonističkim tehnološkim paradigmama. Performans se završava vizuelno, video prikazom ogromne deponije, pred očima nam je prostor zatrpan smećem, slika Jamurine koja popunjava čitavu površinu velikog scenskog platna, dok se u pozadini, satirično, čuje pesma “Good Vibrations” – veliki hit Beach Boys-a iz 1966 godine. Spoj filma i pozorišta u predstavi, opis ljudske dualnosti, materijalnog i duhovnog, pocepanosti ličnosti, spajanje dvaju svetova, realnog i nadrealnog, prolaznog i večnog, različitih vremenskih ravni, davnašnjoj i današnjoj u jednom scenskom prostoru predstave “Sliparija” imali smo čast i privilegiju na otvaranju festivala gledati, netaknutu virtuelnu prirodu i potpuno uništavanje životne sredine, uz svest da je iskonsko, književno i teatarsko, mitsko i ritualno, živo, a prikazano savremeno kroz prošireni film kao pozorišnu predstavu.

TURGINOV STROJ

Druge festivalske večeri gledali smo ljubljansko pozorište i predstavu “Turginov stroj”. Režije hrvatskog reditelja Ivice Buljana poput “Vučjaka” (i “Tiho teče Misispi”) svojim gostovanjima u Novom Sadu nijednom nisu ostavljale publiku ravnodušnom. Tako je bilo i na 3FESTU, u vezi sa prestavom Mini teatra ispraćenom od strane publike velikim ovacijama. Pozorište nastalo osamdesetih godina prošlog veka zalaganjem reditelja Ivice Buljana i Roberta Waltla nije prestajalo da neguje tradicije velikana evropskog teatra, među kojima je i Piter Bruk, kao spona slovenačkog pozorišta i ovogodišnjeg novonastalog festivala.

Ljudska mašinerija surovih osećanja zavladala je scenom Ivice Buljana i nadasve inteligentnim tokom razvoja njegove režije. Po motivima drame “Breaking the Code” čiji je autor Hugho Whitemor i romana “Alan Turing – The Enigma” koji potpisuje Andrew Hodges stvoren je novi tekst čiji je tvorac Benoit Soles na osnovu kojeg je rađena ova predstva s ciljem da pruži sintezu života velikog naučnika. Matematičke brige i emocionalni problemi vanrednog uma Alana Matisona Turinga, najzaslužnijeg za rešavanje Enigme (nemački elektronski uređaj za šifrovanje poruka tokom Drugog svetskog rata) dati su u dramaturgiji i režji predstave tako da pokažu najpuniju ljudsku surovost, glupost, odsutnost empatije i razumevanja naročito ako je reč o izuzetnim ličnostima koje su zadužile čovečanstvo i civilizacijski ga unapredile. Dominira osećaj realnosti svetskog ludila. Tri lica su na sceni, dva muškaraca i jedna žena, glavni lik je okružen duhovima prošlosti, sadašnjosti i budućnosti. Scenska postavka je i svojevrsna verzija “Igre kodova” poznate od 2014. godine sa filmskog platna. Mozak geniija, čudesni i čudovišni um, ambicija uslovljena traumom prikazuju protagonistu Alana Turinga koji se suočava sa svetom u ulozi spasioca i kriminalca, genija i ludaka – enigme od čoveka. Svojim životom stvorio je brojne misterije oko svog imena.

Pozorišna scena postaje istražna, islednička prostorija, pokrenut je krivični postupak protiv Alana, a publika je neizrečeno proglašena za sudiju, u poziciji dželata ili davaoca pomilovanja. Dok se razlaže ideja da li mašine umeju da misle, u čovekovoj biti velikog uma nalazi se nuklerna bomba. Gradi se stroj, sklop, mašina, simbol velike inteligencije, ali i podsećanje na izgubljeno ljudsko, humano, osećajno. Turing je doneo spasonosno rešenje rata i njegov izum je preteča računara. Stroj, Turingov izum, državna tajna, veštačka inteligencija sačinjena po sećanju na izgubljenog prijatelja, mehaničkom daje dušu, a duši zauzvrat oduzima svet, pa i sam život. Zbog svoje seksualne orijentisanosti i konzervativnih društvenih načela viktorijanskih zakona, nasuprot svom uspehu, 1954. godine. Turing biva podvrgnut hemijskoj kastraciji koja ga ostavlja fizički i psihički nesposobnim, kontradiktorno čitavom njegovom geniju. Zabranjeno voće kao povod otkrivanja greha ovozemljskog, jabuka sa ukusom cijanida u poslednjim otkucajima srca koje sagoreva u naletu tehnološkog razvoja ubija slavnog protagonistu ostavljajući misteriju sumnjivog samoubistva. Adamova jabuka, grešno voće sa drveta poznanja i logotip budućeg tehnološkog napretka simboli su koje kroz igru na sceni umnoženo odgonetamo. “Godine 2013. Kraljica Elizabeta II je potpisala Turingu kraljevsko pomilovanje”. Više od pola veka od njegove tragične smrti. Algoritmi svetskog ludila, vizije rata koji je pred nama, veliki umovi i mali svetovi, emocionalni krahovi, kratki spojevi, pregoreli mozgovi, sinaptički naponi prete savremenom čoveku kroz današnjicu, kroz moderno doba, suočavajući ga sa tradicijom u svakom pogledu.

Biografski ogoljeni prikaz koji žestoko udara na emocije svojom apatičnošću i unutrašnjim razarajućim refleksima scenu ne štedi od brutalnog, eksplicitnog, otktivanja skrivenog i otvaranja novih pitanja budućih misterija i prošlih velikih popravljivih i nepopravljivih grešaka. Sve čestitke tročlanoj glumačkoj ekipi.

HAZARSKI REČNIK – LOVCI NA SNOVE

Hazarski vladar Kagan usnio je san. Kad se probudio zatražio je pomoć od tri učena filozofa iz tri različita kraja sveta da mu pomognu da protumači sanjano. Obećao je da će preći u veru učenjaka čije tumačenje bude bilo najispravnije. Počinje plesni scenski lov na snove Narodnog pozorišta iz Beograda, po motivima romana Milorada Pavića “Hazarski rečnik”. I dok knjiga kazuje i sebi svojevrsno tumači istoriju drevnog nestalog naroda Hazara, balet Narodnog pozorišta u Beogradu i Opere i teatra Madlenijanum, kao koprodukcija prikazuje raskoš emocija pokreta. Uzimajući fragment o snovima, najmističniji motiv čitavog romana, predstava svesno objašnjava podsvesnim. Po uzoru na režiju čuvenog slovenačkog reditelja Tomaža Pandura iz 2002. godine (u produkciji pozorišne kuće “Atelje 212” iz Beograda ), kome je omaž ovaj umetnički poduhvat, reditelj i dramaturg Livija Pandur održava tradiciju i ovu predstavu ponovo postavlja na daske koje život znače 2018. godine.

Videći scenu i igrajući predstavu iza sklopljenih očiju prekrivenih parčetom tkanine plesači koreografijom Ronalda Savkovića prelistavaju stranice knjige posebnog pristupa na poseban način. Scenom dominira sivilo i boja zemlje, kamen, pesak i konopac, čovek u sadejstvu sa neposrednom prirodom, mitsko, arhetipsko i transcedentalno. Razmena muškog i ženskog principa poput dvopolnog knjižnog izdanja, muškog ili ženskog primerka, prisutna je i tokom plesnog scenskog izvođenja, prikaza arhetipova i ritualnih igara. Zabranjena hazarska slova u kapcima, elegancija pokreta princeze Ateh i njena mistična lepota, zanosni kostimi i muzika, omaž su i bogatom plesnom stvaralaštvu Sonje Vukićević koja po drugi put ispisuje plesom istoriju Hazara i Pavićevog dela u modernom pozorištu.

Mit i legenda, istorija i tradicija, fantastika i apstrakcija sa puno talenta i s velikim uspehom su preobraženi u pokrete. Otkrivanje besmrtnosti koja je skrivena iza svakog hazarskog sna, čoveka približava Bogu iz bilo koje, Crvene, Žute ili Zelene knjige romana. Istina ovozemljskog raja koja se krije u snu, misterija sklapanja očiju, prolaz kroz portal između dva sveta radi otkrivanja sušine, spoznanja postanja i posthumnog, razotkrivano je kroz umetnost pokreta ljudskih tela. Kao i drugi arhetipovi. Večni život duše. Prerađanja. Istina je višestruka, snovi su utopijska špilja stvarnosti. Hazarska polemika je beskrajna priča tri prasveta. Misterija porekla je večita. Balerine i plesači u predstavi – zanosni.